Mediacja jest sposobem dobrowolnego rozwiązywania konfliktów, które powstały w wyniku przestępstwa, w drodze porozumienia pokrzywdzonego z podejrzanym/oskarżonym w obecności bezstronnej i neutralnej osoby trzeciej – mediatora.
Proces postępowania mediacyjnego określa w głównej mierze Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych i można go scharakteryzować, jako ten, który wyróżnia się etapowością. Na każdym etapie postępowania zostają ustalone konkretne cele i zadania, które powinny zostać zrealizowane, dla dalszego powodzenia procesu. Progres w mediacji zależy od wielu elementów, takich jak m.in. umiejętności interpersonalne, gotowość emocjonalna uczestników, dojrzałość i umiejętność argumentacyjnego podejścia do sprawy, profesjonalnego charakteru mediatora i wielu innych.
Pierwszy etap to wszczęcie postępowania mediacyjnego. Następuje ono z urzędu lub na wniosek strony, w przypadku gdy obie wyrażą na to zgodę. Następnie wydawane jest postanowienie o skierowaniu sprawy do instytucji lub osoby do tego uprawnionej. Powołanie uprawnionej instytucji lub osoby należy do obowiązku sądu lub referendarza sądowego, a w postępowaniu przygotowawczym zajmuje się tym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie.
Postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji powinno zawierać:
1) imię i nazwisko osoby powołanej do przeprowadzenia mediacji albo nazwę uprawnionej do tego instytucji,
2) nazwę lub imię i nazwisko pokrzywdzonego, oraz imię i nazwisko pokrzywdzonego,
3) zarzucany oskarżonemu czyn wraz z jego kwalifikacją prawną,
4) akta sprawy udostępniane osobie powołanej lub instytucji przeprowadzającej mediację,
5) warunku pozwalające na udostępnienie akt sprawy osobie uprawnionej lub instytucji uprawnionej,
6) termin zakończenia postępowania mediacyjnego, którego bieg rozpoczyna się od momentu doręczenia postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji, osobie lub instytucji powołanej.
Drugim etapem postępowania mediacyjnego jest ujawnienie akt sprawy mediatorowi powołanemu do przeprowadzenia mediacji. Mediator, będący osobą/instytucją uprawnioną może zapoznać się z aktami sprawy, poprzez otrzymanie ich kopii, odpisów czy też bezpośrednio, otrzymując prawo wglądu w oryginały, w obecności upoważnionego pracownika organu prowadzącego postępowanie. Otrzymane przez mediatora odpisy, kopie wraz z własnymi notatkami w danej sprawie, mediator może i powinien przechowywać z należytą starannością, tak, by nie dostały się w ręce osób niepowołanych czy postronnych, przez okres trwania całego postępowania. Po zakończonym postępowaniu mediator jest obowiązany do zwrotu wszystkich materiałów organowi, który skierował sprawę do mediacji.
Akta dotyczące sprawy zawierają szereg materiałów, z których nie wszystkie udostępniane są mediatorowi, ze względu na ich szczególny charakter. Przede wszystkim, dokumentami takimi są dokumenty objęte obowiązkiem zachowania poufności, do których należą wszelkie materiały zawierające informacje niejawne, oraz dotyczące wykonywania zawodu lub funkcji, objętej taką tajemnicą, a także wszelkie informacje dotyczące stanu zdrowia lub opinii o oskarżonym.
Kolejnym etapem postępowania mediacyjnego jest spotkanie wstępne z uczestnikami mediacji. Może ono odbyć się indywidualnie z każdą ze stron lub też wspólnie. Podczas tego spotkania mediator ma za zadanie pouczyć o tym, czym jest mediacja, jaki jest jej cel i skutki dla obu stron, a także musi przekazać informacje, dotyczące możliwości wycofania się w każdym momencie trwania postępowania mediacyjnego oraz o możliwości zmiany mediatora. Po przekazaniu wszystkich informacji mediator odbiera od pokrzywdzonego i oskarżonego zgodę na uczestnictwo w tej formie postępowania.
Po otrzymaniu zgody następuje ustalenie dogodnego miejsca i czasu, a następnie przeprowadzenie spotkania mediacyjnego z udziałem stron. Istnieje również możliwość przeprowadzenia mediacji pośrednio, to znaczy bez udziału stron. Mediator zbiera informacje od pokrzywdzonego i oskarżonego na temat ich stanowisk i propozycji zawarcia ugody a następnie przekazuje je stronom wzajemnie. Na tej podstawie buduje treść porozumienia. Jeśli natomiast uczestnicy postępowania mają możliwość oraz wyrażą chęć spotkania bezpośredniego, należy zwrócić szczególną uwagę na miejsce przeprowadzenia mediacji. Trzeba pamiętać, że lokal, w którym planowane jest spotkanie powinien być miejscem neutralnym, cichym, komfortowym. Nie można w tym celu spotykać się w mieszkaniach, domach czy miejscach zamieszkiwanych przez bliskich i krewnych uczestników. W uzasadnionych przypadkach można przeprowadzić mediację w lokalu jednej ze strony czy jej rodziny. Jednak dla komfortu i zachowania dystansu, zwłaszcza psychicznego, powinna odbywać się w miejscu neutralnym dla obu stron.
Spotkanie mediacyjne kończy sformułowanie treści ugody przez strony. Mediator, jako koordynator oraz wsparcie merytoryczne stron, ma obowiązek pomóc przy konstrukcji tego dokumentu, poprzez m.in. formułowanie twierdzeń zgodnych z zasadami współżycia społecznego czy też zgodnych z prawem. Na gruncie prawa karnego nie ma jasno określonych wymogów formalnych ugody, poza tym, że winna być sporządzona na piśmie, stanowiąc załącznik do sprawozdania.
Etap, który można potraktować, jako ten, który faktycznie kończy postępowanie mediacyjne to niezwłoczne sporządzenie sprawozdania z wyników mediacji. Mediator przedstawia sprawozdanie organowi, który skierował sprawę do mediacji, oraz dołącza do niego ugodę. Po otrzymaniu sprawozdania z przebiegu mediacji, sąd, referendarz sądowy, prokurator lub inny organ, który skierował sprawę do mediacji podejmuje decyzje i działania w kwestii dalszego biegu sprawy. Nadmienić należy także, iż postępowanie mediacyjne powinno trwać nie dłużej niż 1 miesiąc. W uzasadnionych przypadkach jednak, organ, który sprawę skierował do mediacji może termin ten przedłużyć na wniosek mediatora. Czas, o którym mowa jest niezbędny do zakończenia postępowania mediacyjnego.
Małgorzata Boczkowska, Prawnik, Specjalista ds. Roszczeń, Departament Prawny Kancelarii Prawno – Podatkowej Capital Legis
Zapisz do PDF lub drukuj
