Zmiany wzmacniające pozycję Prezesa UOKiK

W dniu 20 maja 2023 r. w życie weszła ustawa o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw, która wprowadza do polskiego porządku prawnego postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r. mającej na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (nazywanej dyrektywą ECN+). Głównym założeniem tego aktu prawnego jest harmonizacja kompetencji organów walczących z działaniami antymonopolowymi w całej UE.

Kartel

Do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej: ustawa) dodano szereg definicji legalnych, które obejmują między innymi pojęcie kartelu. W myśl art. 4 pkt 5a ustawy kartelem jest porozumienie co najmniej dwóch konkurentów, zmierzające do koordynacji działań konkurencyjnych na rynku lub wpływania na istotne czynniki konkurencji. Kartel staje się tajny, jeśli jego istnienie zostało częściowo lub całkowicie ukryte.

Wprowadzenie definicji kartelu było istotne, ponieważ przepisy przewidują program łagodzenia kar dla uczestnika tajnego kartelu, który podejmuje współpracę z organem ochrony konkurencji lub Komisją Europejską w celu zlikwidowania ukrytej zmowy.

Wywieranie decydującego wpływu

Całkowitą nowością jest wprowadzenie do ustawy art. 6b, który nakłada odpowiedzialność za działania przedsiębiorcy także na podmiot, który wywiera na przedsiębiorcę decydujący wpływ. Nie ma przy tym znaczenia, jaką formę organizacyjno-prawną posiada przedsiębiorca dominujący.

Zgodnie z art. 6b ust. 2 ustawy wywieranie decydującego wpływu ma miejsce wtedy, gdy między przedsiębiorcami istnieją takie powiązania ekonomiczne, prawne lub organizacyjne, których skutkiem jest wykonywanie lub dostosowywanie się przez przedsiębiorcę, na którego jest wywierany decydujący wpływ, do instrukcji udzielanych mu przez przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ, w sposób ograniczający lub uniemożliwiający jego samodzielne zachowania na rynku. Istnieje domniemanie, że podmiot posiadający więcej niż 90% udziałów w kapitale przedsiębiorcy posiada na niego decydujący wpływ.

Z powyższych regulacji wynika, że decydujący wpływ oceniany być musi z perspektywy ograniczania lub uniemożliwiania samodzielnego zachowania na rynku. Nie ma przy tym znaczenia, czy będzie to wpływ pośredni, czy bezpośredni. Zakresem ww. odpowiedzialności objęte są zatem wszystkie spółki (matki, babki) znajdujące się nad przedsiębiorcą dokonującym naruszenia, ale już nie spółki córki i spółki siostry.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy dominującego

Jak wynika z obowiązujących przepisów, przedsiębiorca wywierający decydujący wpływ będzie odpowiadał za działania przedsiębiorcy zależnego polegające na:

• zawieraniu porozumień ograniczających konkurencję;
• nadużywaniu pozycji dominującej na rynku.

Odpowiedzialność ponosi nie tylko przedsiębiorca wywierający decydujący wpływ, ale także osoby nim zarządzające zgodnie z art. 6a ustawy.

Nowe uprawnienia Prezesa UOKiK

Samo rozszerzenie odpowiedzialności na przedsiębiorców dominujących to nie wszystko. Nowelizacja art. 10 ustawy spowodowała, że Prezes UOKiK zyskał możliwość stosowania nowych środków mających na celu zaniechanie stosowania praktyk ograniczających konkurencję lub usuwanie ich skutków. Są to:

• podział przedsiębiorcy;
• zbycie całości lub części majątku jednego lub kilku przedsiębiorców;
• zbycie udziałów lub akcji zapewniających kontrolę nad przedsiębiorcą lub

  przedsiębiorcami;

• inna ingerencja w strukturę przedsiębiorcy lub przedsiębiorców objętych decyzją.

Wzmocnieniu uległa także ustrojowa pozycja Prezesa UOKiK, między innymi poprzez enumeratywne wyliczenie przesłanek jego odwołania przed upływem kadencji.

Zmiany w procedurze

Jeśli chodzi o zmiany w procedurze prowadzonej przez Prezesa UOKiK, warto zwrócić uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze, obowiązek przekazania wszelkich żądanych informacji i dokumentów rozszerzono na następujące podmioty niebędące przedsiębiorcami:

• osoby fizyczne;
• osoby prawne;
• jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym przepisy odrębne przyznają zdolność prawną.

Prezes UOKiK po zmianach może odbierać zeznania od świadków nawet bez wszczynania odrębnego postępowania na wniosek swoich odpowiedników z innych krajów UE. Rozbudowano także zapisy określające uprawnienia funkcjonariuszy Policji udzielających pomocy w prowadzonym postępowaniu, a także prowadzenia u przedsiębiorcy kontroli i przeszukania.

Naliczanie kar

Zmiany dotknęły także zasady naliczania kar wymierzanych przez Prezesa UOKiK. Nowelizacja przewiduje, że za naruszenia, których dopuścił się związek przedsiębiorców, kary będą liczone od obrotów wszystkich członków tego związku prowadzących działalność na rynku, którego dotyczyło naruszenie. Limity kary na każdego członka takiego związku to 10% obrotu lub 10 000 euro.

Dotychczasowy limit w wysokości 50 000 000 euro za czyny opisane w art. 106 ust. 2 ustawy został zamieniony na 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Jeśli na przedsiębiorcę był wywierany decydujący wpływ, obliczając obrót Prezes UOKiK uwzględnia przy wymierzeniu kary także obrót przedsiębiorcy, który ten wpływ wywierał. Oba te podmioty ponoszą solidarną odpowiedzialność za karę nałożoną na nie łącznie.

Ocena zmian

Wprowadzone w ustawie zmiany w wyjątkowy sposób umacniają pozycję Prezesa UOKiK i aparatu państwowego w relacjach z przedsiębiorcami. Niestety, przepisy unijne oraz ich polskie odpowiedniki posługują się szeregiem niedookreślonych pojęć, które z pewnością będą rodziły problemy interpretacyjne. Wraz ze wzrostem znaczenia organów ochrony konkurencji i konsumentów nie idzie zwiększenie pewności prawa. Przedsiębiorcy, jeśli jeszcze tego nie zrobili, powinni w związku z tym zacząć współpracę z kancelariami prawnymi oferującymi dostosowanie wewnętrznych procedur i dokumentów do nowych realiów prawnych.